Zin en onzin van de bankierseed

Een van de dingen die ik nooit heb begrepen is hoe het komt dat politici en andere hoog opgeleide mensen in de media iedere keer aan blijven lopen achter dingen waarvan je met je klompen aan kunt voelen dat het niet gaat werken. Een van de mooiste voorbeelden daarvan is de bankierseed die nu in Nederland en zelfs in Europa ingevoerd moet gaan worden volgens de experts.

Als wetenschapper en als ex-internationaal bankier vraag ik me dan onmiddellijk twee dingen af: 1) wat was het probleem ook al weer? en 2) gaat een bankierseed dit probleem oplossen?

Wat is het probleem dat de bankierseed op moet lossen?

Het probleem dat de bankierseed op zou moeten lossen is blijkbaar het vermeende 'wangedrag van bankiers' in Nederland en in Europa. Onmiddellijk komt een aantal vragen naar boven: 'welke bankiers bedoelt men eigenlijk?'. De topbankiers die door de ministers van Financiën zelf na 2008 zijn benoemd? Alle mensen die in Nederland bij banken werken? En wat is dat wangedrag dan eigenlijk en hoe komt dat?

Allemaal vragen waar ik nog geen antwoord op heb kunnen vinden in alle discussies en waardoor het uiterst moeilijk is om de effectiviteit van maatregelen zoals de invoering van de bankierseed op welk manier dan ook objectief te beoordelen.

Is een bankierseed een effectief middel om het gedrag van mensen te veranderen?

Zoals we inmiddels weten wordt het gedrag van individuele mensen door een aantal verschillende factoren beïnvloed. Je diepste scripts spelen een rol (nature), je opvoeding (nurture), andere ervaringen uit het verleden, je omgeving en hoe je beloond en bestraft wordt in je persoonlijke en in je werkomgeving. Die laatste factoren hebben te maken met dingen als voorbeeldgedrag van management en met de manier waarop verschillende hr-systemen binnen een organisatie zijn ingericht. Om met het eerste te beginnen: als mensen vanuit zichzelf 'fout' zijn, verander je dat dan met een bankierseed? Denk het niet, toch? Hetzelfde geldt voor het gedrag van mensen, dat voortkomt uit bijvoorbeeld hun opvoeding en gebeurtenissen in hun latere leven. Helpt een bankierseed daarbij? Nee. Een therapie zou waarschijnlijk effectiever zijn. Rest het voorbeeldgedrag van managers en de verschillende hr-systemen. Daar liggen zonder twijfel grote mogelijkheden. Wat voorbeelden:

1. Je kunt op basis van het gewenste gedragsprofiel bestaande en nieuwe managers selecteren, werven en al dan niet promoveren of uit hun positie verwijderen.
2. Je kunt zorgen voor onafhankelijke, veilige procedures om medewerkers klachten over managers te laten indienen.
3. Je kunt 360-graden-feedback invoeren in de hele organisatie ten behoeve van beoordelingen van managers.
4. Je kunt andere duurzame beoordelingssystemen invoeren waarbij bijvoorbeeld meer waarde wordt toegekend aan klantloyaliteit, teamwork en integriteit en minder aan financiële criteria.
5. Je kunt nieuwe gedragsprofielen opstellen en selectie- en werving van nieuwe en zittende medewerkers daarvan af laten hangen.
6. Je kunt ongewenst gedrag van hoog tot laag bestraffen door mensen in het openbaar aan te spreken en ze na herhaaldelijk 'fout' gedrag van hun positie halen. Of je nu lid van de Raad van Bestuur bent of lager in de organisatie werkt.
7. En je kunt er ook voor zorgen dat topmanagement en middenkader het goede voorbeeld geven en blijven geven door zelf ethisch en integer te handelen en door een dialoog met de mensen binnen de organisatie en met de samenleving aan te gaan en naar die mensen te luisteren.

Eigenlijk allemaal simpele organisatorische en hrm-maatregelen die we allang kennen vanuit transformatie, kantel- en change programma's in theorie en in de praktijk.

De vraag blijft dus waarom politici, ministers en media door blijven hameren op de invoering van de bankierseed. Er is een aantal antwoorden mogelijk: of men begrijpt het probleem niet, of men wil geen echte veranderingen, of men begrijpt het menselijk gedrag niet, of men wil vooral daadkracht tonen. Wat denkt u?