Transformationeel leiderschap is een mythe

Het gezin is net een organisatie Net als een goed geoliede organisatie bezit een goed functionerend gezin een aantal basiscompetenties[1].

 

Iedere dag wordt er een planning gemaakt: welke kinderen moeten hoe laat opgehaald worden, waar moeten ze gaan sporten, en met welke sporttas? Deze planning moet aansluiten bij het algemene beleid: tot hoe laat mogen ze buiten spelen en hoeveel snoepjes mogen ze per dag eten? Deze zaken moeten ook duidelijk gecommuniceerd worden door de bovenste laag: ouders stellen de regels op en handhaven deze. Andersom is het prettig als er ook geluisterd wordt naar geluiden vanaf de werkvloer: het kind kan meedenken over het beleid. Faciliteiten worden op orde gehouden: het huis moet schoon worden gemaakt, kapotte kleren opgelapt of vervangen. Ook de inkoopafdeling kan niet worden vergeten: boodschappen zijn essentieel. En wat te denken van het hoofd van het organogram?

Ouders vormen de directie

De ouders zijn de codirecteuren van de organisatie die wij het gezin noemen. Over leiderschap is veel geschreven, zowel in de wetenschap als in de vakliteratuur daarbuiten. De overeenkomsten tussen het gezin als organisatie en het bedrijf in de zakelijke dienstverlening zijn evident. Maar wat kunnen we leren als we de leiderschapsstijlen van beiden naast elkaar leggen? Een vergelijkend onderzoek tussen de drie meest genoemde leiderschapsstijlen:

Autoritair leiderschap

De eerste leiderschapsvorm die vaak wordt onderscheiden is autoritair leiderschap, dat wordt gekenmerkt door strenge regels en een hoge mate van controle van bovenaf. Ouders die deze stijl aanhouden, dulden geen tegenspraak van hun kinderen en hebben hoge verwachtingen op het gebied van school en werk. Autoritaire leiders binnen een organisatie verwachten dat gegeven taken direct worden uitgevoerd. Het in kaart brengen van deze kenmerken met de Fitch Methode, resulteert in een profiel dat hoog scoort in het rode kwadrant (autonoom) en het groene kwadrant (taakgericht). 

Deze leider bevindt zich aan de rechterkant van het model, wat betekent dat deze persoon voornamelijk stuurt vanuit eigen ideeën en afrekent op taakprestatie. De leider houdt weinig rekening met de relatie: er wordt weinig ruimte geboden voor de menselijke, emotionele kant van zaken.

Permissief leiderschap

Permissief leiderschap, ook wel laissez-faire genoemd, is de tweede leiderschapsvorm die vaak wordt onderscheiden. Deze vorm van leiderschap kenmerkt zich juist door weinig discipline. Permissieve ouders laten hun kinderen veelal hun eigen gang gaan en vermijden conflicten, terwijl ze wel veel liefde geven[2]. Leiders in deze categorie kenmerken zich paradoxaal door ‘een gebrek aan leiderschap’. Het is gezellig op het werk, maar er wordt niet sterk gestuurd op prestatie en resultaat. Permissieve leiders vinden we aan de linkerkant van het spectrum van de methode.

De Fitch-analyse levert een profiel op dat hoog in het gele kwadrant (extravert) en het blauwe kwadrant (samengericht)scoort. Deze leider vindt het vooral belangrijk dat de relatie goed is. Er is veel begrip en warmte, maar weinig structuur en discipline.

Transformationeel leiderschap

De transformationele leider[3] geeft veel ruimte aan het individu, zonder hem of haar in het diepe te gooien[4]. Transformationele ouders zijn duidelijk over de regels, maar staan ook open voor feedback. Ze stimuleren hun kinderen om hun dromen te volgen, zonder ze zo vrij te laten dat ze alleen nog maar op bed liggen te fantaseren. Van transformationele leiders wordt verwacht dat ze als het kompas van de organisatie fungeren, maar ook een mentorrol voor de medewerkers kunnen innemen. Transformationele leiders en ouders staan open voor suggesties, waardoor de nadruk komt te liggen op gedeelde verantwoordelijkheid.

Deze persoon weet een balans te vinden tussen de taak en gevoel voor de relatie. Hij geeft richting, maar stimuleert de ander ook om mee te denken. Alle kleuren uit het model zijn bijna evenredig vertegenwoordigd in de persoonlijkheid van de transformationele leider en ouder.

Transformationele leiders zijn perfect, toch?

Een rond profiel is de uitkomst voor alle problemen, zo lijkt het. Helaas moeten we je uit die droom helpen. De Fitch-analyse laat zien dat het ronde profiel staat voor het schaap met 'acht poten', maar in de praktijk komen ronde profielen nauwelijks voor. De perfecte leiders of ouder zijn dus theoretisch een mooi concept, maar bestaan in de praktijk niet. Niemand scoort hoog op creativiteit en kan goed voorbij grenzen denken (inspirerend/stimulerend) en is tegelijkertijd een kei in het begrenzen van informatie (organiseren/structureren). Iemand die zich liever ondergeschikt maakt aan de groep (saamhorig/coöperatief) zal niet een duidelijke richting geven aan het proces zelf (zelfbewust/diplomatiek). Eén perfecte leider willen, is vragen om biologisch gemodificeerde schapen.

Directie met z’n tweeën

We willen je niet alweer laten zitten met een ontkrachte HR-mythe. Laten we nog eens goed nadenken. Als het gezin een organisatie is, welke lessen kunnen we dan van hen leren die we kunnen gebruiken in de bedrijfswereld? De leiding van een gezin ligt normaliter niet in de handen van één perfecte leider: de ouders fungeren als codirecteuren die elkaar aanvullen. Kinderen weten als geen ander bij welke ouder ze terecht kunnen voor een knuffel als ze zijn gevallen en naar welke ouder ze toe moeten stappen als ze een lekke band hebben. In een succesvol gezien trekken ouders de taken naar zich toe die het beste bij hun persoonlijkheid passen en vullen elkaar aan als team. Als de meeste voorkomende organisatie van Nederland (het gezin) in principe wordt aangestuurd door twee complementaire directieleden, hoe vreemd is het dan dat zoveel andere organisaties slechts één CEO hebben?

 

[1] Mintzberg, H. (1989). The structuring of organizations. In Readings in Strategic Management (pp. 322-352). Palgrave, London.

[2] Rhee, K. E., Lumeng, J. C., Appugliese, D. P., Kaciroti, N., & Bradley, R. H. (2006). Parenting styles and overweight status in first grade. Pediatrics, 117(6), 2047-2054.

[3] Klassiek gezien wordt deze ouderschapsstijl ‘autoritatief’ genoemd, maar de moderne term is transformationeel.

[4] Galbraith, K. A., & Schvaneveldt, J. D. (2005). Family Leadership Styles and Family Well‐Being. Family and Consumer Sciences Research Journal, 33(3), 220-239.